„U źródeł. Wybór prac o literaturze z okazji 70-lecia opolskiej polonistyki”

Jubileuszowy rok akademicki Katedra Literatury Polskiej inicjuje wydaniem zbioru naukowych rozpraw autorstwa tych profesorów, którzy już odeszli. Słowo wstępne do tej niezwykłej publikacji, wydanej przez Wydawnictwo i Drukarnię Św. Krzyża w Opolu,  napisała prof. dr hab. Aneta Mazur. Tekst zamieszczamy poniżej.

***

Utarł się obyczaj, że księgi jubileuszowe dedykowane instytucjom kulturalnym mają charakter formalno-oficjalny: z okazji kolejnych rocznic przypomina się ich historię, odnotowuje osiągnięcia, podaje różne dane, informacje personalne czy bibliograficzne. Bywa też, że w celu uświetnienia jubileuszu wydaje się okolicznościowe lub specjalnie zamówione teksty, sygnowane znanymi nazwiskami badaczy współczesnych. Tak też wyglądały poprzednie opolskie publikacje, jakie ukazywały się na różne „lecia” uczelni, wydziału lub kierunku. Redaktorzy niniejszego tomu, poświęconego 70. rocznicy opolskiej polonistyki, postanowili odejść od tej praktyki. Zamiast powtarzać znane i wielokrotnie publikowane fakty czy katalogować osiągnięcia, proponujemy książkę, która będzie nie tylko dokumentacją kolejnych obchodów, nie tylko  uhonorowaniem naszych „ojców założycieli” – ale także konkretną lekturą historycznoliteracką, antologią artykułów przydatnych naukowo i dydaktycznie.

Wraz z upływem czasu dorobek wcześniejszych pokoleń coraz bardziej zaciera się w pamięci ich następców i znika z horyzontu badawczego. Nieustające fale nowych publikacji, kalejdoskop zmieniających się orientacji humanistycznych przynoszą nieuniknione zapomnienie wielu wartościowych, rzekomo przestarzałych i nieaktualnych tekstów. Zjawisko to w sposób szczególny dotyka doby obecnej, preferującej nie „hermeneutyczne”, lecz „prezentystyczne” podejście do przeszłości. Dlatego warto niekiedy – a jubileusz dostarcza wręcz idealnej okazji po temu – odbyć podróż w czasie, do „źródeł”.

Zdecydowaliśmy się na uhonorowanie dorobku tych naszych Poprzedników, których już nie ma pośród nas. Na przypomnienie publikacji nieżyjących profesorów i pracowników opolskiego literaturoznawstwa: tekstów ciekawych, a jakże często niesłusznie zapoznanych, szerzej nieznanych, pozostających w rozproszeniu w dawnych numerach czasopism i tomach prac zbiorowych.

„Źródła” opolskiej katedry literatury są ciekawe. Jej korzenie – wrocławskie od roku 1950 i opolskie od roku 1954 – związały ze sobą trochę przypadkowo rozmaite życiorysy, sylwetki, doświadczenia i rangi badawcze (początki te dokładnie prezentuje cenny szkic wspomnieniowy Leokadii Pośpiechowej). Obok osób o uznanym, już przedwojennym dorobku naukowym – osoby debiutujące przed wojną lub po niej, o losach pokiereszowanych doświadczeniem trudnych lat 40. i 50. Obok badaczy płodnych i wielostronnych – badacze dopiero poszukujący swojego miejsca w nauce o literaturze, publikujący mniej lub niewiele. Wszystkich ich jednak, przybyłych z różnych stron i regionów, połączyły wspólne miejsce pracy oraz pasja badań. Pierwszymi filarami opolskiej katedry literatury polskiej byli Stanisław Kolbuszewski, Stanisław Dąbrowski, Władysław Studencki i Stefan Smak; zainicjowaną przez nich tradycję podjęli młodsi pokoleniowo Leokadia Pośpiechowa, Halina Stankowska, Zdzisław Piasecki i Marian Kaczmarek. Najwcześniejszy dorobek opolskich literaturoznawców przedstawia się nader interesująco – obejmuje monografie, rozprawy, artykuły i przyczynki poświęcone historii literatury polskiej i powszechnej, edytorstwu, problematyce historyczno-kulturowej, intrygującym nieraz tematom i motywom, mniej lub bardziej znanym sylwetkom pisarskim, wydobytym z zapomnienia utworom. Wiele z tekstów ich autorstwa weszło trwale do ogólnopolskiego dorobku naukowego (prace Kolbuszewskiego, Studenckiego, Kaczmarka, Piaseckiego), wiele pozostaje ciągle niedocenionych (np. monografia dramatów Leopolda Staffa pióra Leokadii Pośpiechowej).

Dokonanie wyboru na rzecz niniejszej antologii nie było łatwe; czasem paleta możliwości była zbyt obfita, a czasem zbyt skąpa. Przyjęliśmy rozmaite kryteria: interesujący, rzadko spotykany temat – wartość artykułu, którego przedmiotem stał się utwór mało znany – podjęcie istotnej problematyki – syntetyczne ujęcie wątków reprezentatywnych dla dorobku danego badacza. Całość została skomponowana w układzie chronologicznym, tak by artykuły utworzyły przegląd wybranych zagadnień z poszczególnych epok historycznoliterackich. Równocześnie selekcja materiału pochodzącego z lat 1958-2002 daje wyobrażenie o rozpiętości, być może ewolucji badań, prowadzonych przez blisko półwiecze.

Świadomie ograniczyliśmy wybór do tekstów sensu stricto literaturoznawczych. Dorobek opolskich polonistów bywał często, nieraz nawet w większości, poświęcony problematyce śląskoznawczej, ona też głównie kojarzyła się ze specyfiką badań uprawianych w naszej uczelni; może dlatego niektóre wątki do dzisiaj pozostały w cieniu. Tym bardziej zasługują na swoistą renowację i ponowne otwarcie.

„Zachwyceniem krasi się wspomnienia, czas przeszły, czas młodości, w którym znalazło się swoje miejsce, nie znaczy to jednak, że jest to niezgodne z prawdą” – takim zdaniem Profesor Leokadia Pośpiechowa zakończyła swoją relację o okresie założycielskim opolskiej katedry. Nie wszystkich muszą zachwycać prezentowane tutaj prace, niekiedy naznaczone piętnem czasów, w których powstawały, noszące ślady preferowanych metodologii czy tematów. Z pewnością jednak uzmysławiają one skalę badań prowadzonych przez pierwsze pokolenia opolskich badaczy literatury. Niech będzie to dobry prognostyk na przyszłość – rodzaj „pałeczki sztafetowej” przekazanej nadchodzącym generacjom literaturoznawców.