Konferencja historyczna: Pamięć – historia - tożsamość

Katedra Teoretycznych Podstaw Edukacji i Wychowania Instytutu Studiów Edukacyjnych UO w dniach 14-15  czerwca 2018 zorganizowała I Interdyscyplinarną Konferencję Naukową: PAMIĘĆ – HISTORIA – TOŻSAMOŚĆ. EDUKACJA I POLITYKA HISTORYCZNA W PROCESIE KONSTRUOWANIA NARRACJI NASZEJ WSPÓLNOTY.

Patronat nad tym naukowym wydarzeniem objęli: JM Rektor Uniwersytetu Opolskiego prof. dr hab. Marek Masnyk oraz Prezydent Opola Arkadiusz Wiśniewski. Obaj patroni dokonali uroczystego otwarcia konferencji, prezentując ciekawe, merytoryczne wystąpienia. JM Rektor prof. dr hab. Marek Masnyk nawiązał do wszystkich trzech tytułowych kategorii,  prezydent Arkadiusz Wiśniewski  wskazał na miejsca pamięci w  mieście, jego tradycję i plany rozwoju. Zaproszenie organizatorów przyjął także prof. dr hab. Stanisław Sławomir Nicieja, pełniący funkcję rektora UO w latach 1996–2002 oraz 2005-2008 i 2012-2016, który podkreślił znaczenie miejsca dla kształtowania się naszej zbiorowej i jednostkowej tożsamości.

Punktem wyjścia dla tego naukowego spotkania było przeświadczenie, iż tożsamość wspólnoty w kontekście współczesnych zmian cywilizacyjnych przeżywa kryzys. Nasza jednostkowa tożsamość, nasze poczucie jedności i więzi z innymi przy zachowaniu własnej indywidualności i niepowtarzalności zakorzeniona jest w tożsamości naszej wspólnoty. Oparta na jej historii, na pamięci przeszłych zdarzeń pozwala nam dzisiaj na ciągłe odzyskiwanie równowagi, na poczucie spójności  w społeczeństwie permanentnej zmiany, utraty zaufania i braku  bezpieczeństwa ontologicznego.

Ważne pytania, ważne odpowiedzi

Uczestnicy konferencji dyskutowali  wokół następujących pytań :

Czym jest dzisiaj historia? Jakie znaczenie, jakie funkcje jej przypisujemy, w jaki sposób buduje ona dzisiaj naszą wspólnotową i jednostkową tożsamość? Jaki status ma wiedza historyczna – czy jest zawsze obiektywnym faktem, poddającą się generalizacji prawdą o jakichś czasach i dziejących się w nich wydarzeniach? Czy może być także interpretacją tych zdarzeń, może być ciągłym odczytywaniem symboli i sensów opartych  na indywidualnej i zbiorowej pamięci oraz  nadawaniem im znaczeń?

Do czego jest dzisiaj – w świecie nowych mediów, nowych „rozszerzonych rzeczywistości” i nowych społecznych praktyk – potrzebna nam pamięć? Kto jest jej strażnikiem, kto ją tworzy, kto za nią odpowiada?

Jak można w demokratycznych społeczeństwach używać historii i pamięci? Jak się to dzisiaj robi? Po co, w jakim celu się to dzisiaj robi? Jakie ideologie i jakie praktyki władzy uzasadniają sposoby używania pamięci i używania historii?

Czym jest edukacja historyczna? Jakie ma dzisiaj zadania, jak ją rozumiemy my – badacze, a czego oczekują od niej inni uczestnicy procesów edukacyjnych: nauczyciele, rodzice, uczniowie?

Czym jest polityka historyczna i jakie jest jej miejsce w społeczeństwie demokratycznym? Czy i jak edukacja i polityka budują dzisiaj wspólnotę?  A może ją niszczą? Może polityka historyczna to rodzaj manipulacji pamięcią i historią, a edukacja to narzędzie tej manipulacji?

Do wzięcia udziału w I Interdyscyplinarnej  Konferencji Naukowej : PAMIĘĆ – HISTORIA – TOŻSAMOŚĆ EDUKACJA I POLITYKA HISTORYCZNA W PROCESIE KONSTRUOWANIA NARRACJI NASZEJ WSPÓLNOTY zaprosiliśmy przedstawicieli pedagogiki, historii, politologii, socjologii, filozofii, psychologii, antropologii kultury. Zaprosiliśmy  badaczy reprezentujących różne subdyscypliny wymienionych dyscyplin. W naszym przekonaniu problematyka związana z pamięcią, tą wpisaną w narrację wspólnoty, tworzącą  jej tradycję i źródło znaczeń, jak i tą indywidualną, składającą się na subiektywne doświadczenia każdego z nas, na naszą jednostkową tożsamość bliska jest badaczom z różnych dyscyplin, kręgów zainteresowań, tradycji badawczych. Nasza debata dotyczyła następujących obszarów problemowych:

·           Różnych sposobów myślenia o znaczeniu i funkcji historii w procesie konstruowania jednostkowej i wspólnotowej tożsamości.

·         Statusu wiedzy historycznej, społecznej funkcji pamięci, tradycji, historii oraz kategorii czasu.

·         Różnych sposobów myślenia i rozumienia edukacji, instytucji edukacyjnych, ich odmian, form oraz praktyk związanych z budowaniem opartej na pamięci, historii i tradycji jednostkowej i wspólnotowej tożsamości.

·         Problematyki dzieciństwa, relacji, doświadczeń i tradycji rodzinnych oraz ich znaczenia w procesie konstruowania tożsamości jednostki i tożsamości wspólnoty.

·         Problematyki „złej pamięci” opartej na destrukcyjnych, związanych z cierpieniem czy patologią doświadczeniach i możliwości oraz sposobów jej przezwyciężania.

·         Polityki historycznej, jej rozumienia, nadawanych jej znaczeń oraz ich kognitywnych, ideologicznych, psychologicznych uzasadnień, a także przykładów różnych, stosowanych dzisiaj w tym zakresie polityk.

·         Przykładów różnych lokalnych, środowiskowych, instytucjonalnych oraz pozainstytucjonalnych, narodowych i globalnych działań związanych z problematyką pamięci, historii, edukacji i polityki historycznej, znaczenia tych działań w procesie konstruowania narracji jednostki oraz narracji naszej wspólnoty.

·         Roli tzw. nowych mediów i rozwoju technologicznego w procesie konstruowania tożsamości jednostkowej i zbiorowej, oraz ich znaczenia w życiu współczesnych ludzkich wspólnot, a także cyfrowego zapośredniczenia szeroko rozumianej sfery pamięci (źródeł i świadectw historycznych, przekazów kulturowych, i innych).

Wybitni goście z całej Polski

W konferencji wzięło udział 130 osób. Wśród nich znaleźli się zarówno profesorowie, doktorzy oraz doktoranci reprezentujący wszystkie dyscypliny w dziedzinie nauk społecznych, jak i przedstawiciele humanistyki.  Byli z nami historycy, socjologowie, politolodzy, antropolodzy kultury, filolodzy, była liczna grupa pedagogów.  Reprezentowali niemal wszystkie ośrodki akademickie z Polski: Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Śląski, Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Uniwersytet  Jana Kochanowskiego w Kielcach, Uniwersytet Warmińsko- Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wyższą Szkołę Przymierza Rodzin w Warszawie, Dolnośląską Szkołę Wyższą, Akademię Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, Akademię WSB w Dąbrowie Górniczej.  Nowością dla takich wielowątkowych, interdyscyplinarnych  konferencji było zaproszenie do czynnego udziału także nauczycieli historii z opolskich szkół. Dzięki znakomitej współpracy z panią Ireną Koszyk - naczelnik Wydziału  Oświaty w Opolu oraz panią Danutą Szeląg - dyrektorką Miejskiego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Opolu udało się zaprosić na konferencję 60 nauczycieli, którzy wzięli udział także w zorganizowanych dla nich trzech seminariach/warsztatach:

Nauczyciel wobec aktywnej polityki historycznej - prowadzenie: prof. dr hab. Maria Mendel i prof. dr hab. Tomasz Szkudlarek (Uniwersytet Gdański);

Od rzeczy do pamiątki - prowadzenie: dr Anna Czerner, dr Anna Wickiewicz (Centralne Muzeum Jeńców Wojennych);

„Nowa polityka historyczna” jako odpowiedź na Jedwabne - prowadzenie: dr Piotr Forecki (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu);

Jeśli mówisz prawdę, nie musisz niczego pamiętać – prowadzenie: dr hab. Marek Białokur (Uniwersytet Opolski), dr Irena Koszyk (Uniwersytet Opolski, Wydział Oświaty Urzędu Miasta Opola);

Na styku edukacji i polityki historycznej: trening myślenia krytycznego – prowadzenie: dr Marzanna Pogorzelska (Uniwersytet Opolski).

W trzech sesjach plenarnych dyskutowaliśmy o pamięci i tożsamości, miejscach pamięci, praktykach społecznych pamięć tę tworzących lub sprzyjających zapominaniu, funkcji pamięci i niepamięci, znaczeniu historii, jej związków z polityką oraz ideologią, różnych koncepcjach tożsamości oraz problemach, jakie generuje współczesność wtedy, kiedy pytamy o to: kim jestem, skąd przychodzę i dokąd zmierzam? Dyskutowaliśmy o różnych sposobach konstruowania naszej wspólnej narracji- jej związkach z tradycją, z dziedzictwem, jakie ze sobą niesie oraz podatności tej narracji na wszelkie manipulacje, ideologie i dyskursy władzy. Rozmawialiśmy o przejawach opresji, wykluczenia z pamięci oraz historii , o przyczynach tego zjawiska. Rozmawialiśmy o niepamięci i zapominaniu. Stawialiśmy trudne pytania o edukację historyczną - jej funkcję, możliwości, różne praktyki w tym zakresie. Pojawiła się także kategoria Obcego/Innego w naszej kulturze , pojawiły się opisy najbardziej dzisiaj powszechnych zagrożeń, jakim jest na przykład wszechpanujący, globalny konsumpcjonizm. Pięć  sesji  tematycznych poświęciliśmy następującym zagadnieniom :

Pamięć zbiorowa a tożsamość. Od dzieciństwa do wczesnej dorosłości (prowadzenie: dr Katarzyna Wereszczyńska UO);

Pamięć i niepamięć w polityce historycznej współczesnej wspólnoty (prowadzenie: dr Daniel Wiśniewski UO);

Pamięć zapośredniczona. Film, teatr, nowe media (prowadzenie mgr Adam Konopnicki UO);

 Mikrohistorie – rozumienie – zmiana (prowadzenie dr Katarzyna Marszałek UKW w Bydgoszczy);

Źródła i miejsca pamięci( prowadzenie dr Iwona Konopnicka UO).

Dyskutowaliśmy  w nich  o konkretnych praktykach pamiętania - dbałości o pamięć, o miejsce, o trudne często relacje między tymi, którzy uważają się za „ swoich” z „ obcymi” . Pytaliśmy o   rolę symboli i artefaktów w kształtowaniu pamięci historycznej i politycznej narodów
i społeczeństw.  Zajęliśmy się  relacją pojęć dziecko – tożsamość. Pytaliśmy o rodzinne, szkolne, kulturowe konteksty konstruowania tożsamości. Nawiązywaliśmy do pamięci rodzinnej, pamięci rzeczy i symboli. Poruszaliśmy kwestie  znaczenia religii oraz problem jednostki i transformacji jej  tożsamości  w sytuacji  opuszczenia środowiska rodzinnego i wyznaniowego, pytaliśmy o tożsamościową i publicystyczną obecność kobiet i mężczyzn, jako autorów i osób aktywnych w Związku Harcerstwa Polskiego. Rozmawialiśmy o kategorii jaką jest tożsamość obywatelska, która w  literaturze przedmiotu podejmowana jest dość rzadko a opracowania z zakresu tej problematyki koncentrują się wokół jej bliskich  pojęć, jak: poczucie obywatelstwa, obywatelskość, społeczeństwo obywatelskie, aktywność i partycypacja społeczna, instytucje trzeciego sektora, tożsamość jednostki i społeczna, tożsamość regionalna i narodowa. Wystąpienia  uczestników konferencji dotyczyły także zagadnienia szeroko pojętej polityki historycznej w różnych krajach świata i różnych okresach. Tematyka wystąpień skupiała się na problemach związanych z ukazywaniem i przekazywanie prawdy o trudnych wydarzeniach, prowadzącym nieraz do jej wypaczania, a nawet fałszowania.

Pojawiła się także dyskusja dotycząca polityki panującej w Stanach Zjednoczonych odnośnie Polski i Polaków oraz tego w jaki sposób jest przekazywana historia II wojny światowej w USA. Inne zagadnienie poruszone podczas rozmowy to kwestia pochodzenia i jego świadomości. Odwoływano się także do jednostkowych historii, do pamięci biograficznej- omówiono na przyklad przypadek osoby będącej antysemitą, która w dojrzałym wieku odkrywa swoje żydowskie korzenie, ukazano reakcje tej osoby i jej otoczenia na ten fakt.

Nasza debata osadzona była także w tematyce mikrohistorii i narracji historycznych wspólnot ludzkich o lokalnym charakterze oraz miejsca w szerszym dyskursie odnoszącym się do przeszłości i historii całego społeczeństwa. W wystąpieniach zaakcentowane zostały takie kwestie, jak zróżnicowanie kulturowe i etniczne współczesnych wspólnot, rola miejsca pochodzenia i zamieszkania w procesie kształtowania się tożsamości jednostkowej i zbiorowej, czy też różnice i niezgodności pomiędzy subiektywnym poczuciem tożsamości członków wspólnot ludzkich, a odnoszącymi się do niego deklaracjami, formułowanymi na przykład w różnego rodzaju aktach prawnych. Pojawiły się również pytania o zadania współczesnej polityki historycznej i jej miejsce w coraz bardziej skomplikowanej i pełnej paradoksów rzeczywistości społecznej, podlegającej z jednej strony postępującej dywersyfikacji (kulturowej, etnicznej, demograficznej), przy jednoczesnym ujednolicaniu się całego społeczeństwa, na skutek procesów globalizacyjnych. Nasze obrady toczyły się także wokół zagadnienia zapośredniczenia sfery pamięci i historii przez rozmaite dziedziny sztuki, a także współczesne technologie komunikacyjne i informacyjne. Uczestnicy w swoich referatach zwracali uwagę na to, jak istotną rolę media i środki wyrazu artystycznego odgrywają w dzisiejszej rzeczywistości społecznej, nie tylko przekazując czy utrwalając wiedzę historyczną i pamięć o minionych wydarzeniach, ale także uczestnicząc w procesach kształtowania się tożsamości wspólnot ludzkich o różnym charakterze i zasięgu. Należy przy tym zaznaczyć, że charakterystyczne dla dzisiejszych czasów poczucie tożsamości różni się, właśnie za sprawą wspomnianego zapośredniczenia, od tego, które charakteryzowało ludzi żyjących w przeszłości - coraz szybsza i łatwiejsza komunikacja, rosnąca mobilność i malejące przywiązanie do „korzeni” (takich jak wspólnota narodowa, czy miejsce urodzenia), powodują, że współczesny człowiek w niespotykany dotąd sposób może, ale i czasem musi, niemalże samodzielnie konstruować swoją własną tożsamość.

Zaprezentowane referaty stały się podstawą do niezwykle interesującej dyskusji, której tematem było zagadnienie wpływu wspomnianych mediów i różnych form wyrazu artystycznego na kształt bieżącej narracji historycznej dotyczącej rozmaitych obszarów pamięci. Zwrócono również uwagę na zjawisko celowego, ale i nieświadomego pomijania pewnych kwestii dotyczących przeszłości w dyskursie medialnym i artystycznym, które stanowi szczególne wyzwanie metodologiczne w myśl założenia, że w jakiejkolwiek narracji, równie istotne jak to, co powiedziane, jest to, co zostało przemilczane.

Nasza debata oscylowała również wokół zagadnień dotyczących źródeł i miejsc pamięci. Autorzy wielu referatów skupili się zarówno na kwestiach związanych z miejscami wydarzeń historycznych i ich roli w kształtowaniu się tożsamości  zbiorowej, jak i na ponadczasowym potencjale edukacyjnym tych miejsc. Podkreślono rolę nauczyciela jako twórcy pamięci historycznej. Szczególną uwagę zwrócono na czynniki odgrywające wiodącą rolę w konstruowaniu różnych narracji historycznych, a także na potrzebę poddawania ich refleksji w kontekście koegzystencji różniących się od siebie zbiorowości  i wspólnot ludzkich w obrębie jednego społeczeństwa. To właśnie wspólna refleksja, nastawiona na zaprezentowanie własnego punktu widzenia, ale i zrozumienie i szacunek dla odmiennych perspektyw, z których analizowana jest przeszłość, stanowić może, i zdaniem uczestników dyskusji - powinna, realną podstawę dojrzałej i konstruktywnej polityki historycznej.

Wystawy i spektakl

W trakcie trwania konferencji w budynku Collegium Maius zaprezentowane zostały dwie wystawy przygotowane przez współorganizatora konferencji - Centralne Muzeum Jeńców Wojennych: „Tatusiu, kiedy wrócisz?” Polskie rodziny w czasach II wojny światowej oraz Od rzeczy do pamiątki.

Wydarzeniem towarzyszącym konferencji był również spektakl „Kamień cierpliwości” wg Atiqa Rahimi w wykonaniu Teatru „Zapadnia”, w reżyserii Agnieszki Włoch.

Udało nam się zdobyć znakomitych patronów, partnerów oraz współorganizatorów   naszej konferencji. Byli to:

Patronat:

J.M. Rektor Uniwersytetu Opolskiego Prof. dr hab. Marek Masnyk

Prezydent Miasta Opola Arkadiusz Wiśniewski

Komitet Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk

Polskie Towarzystwo Pedagogiczne

Współorganizatorzy:

Wydział Oświaty Urzędu Miasta Opola

Miejski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Opolu

Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu

Partnerzy:

Kuratorium Oświaty w Opolu

          Do Rady Naukowej Konferencji zaproszenie przyjęli wybitni uczeni:

Dr hab. Marek Białokur – Uniwersytet Opolski

Dr hab. Jerzy Kochanowicz, Prof. DSW – Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu

Prof. dr hab. Marek Konopczyński – Uniwersytet w Białymstoku

Prof. dr hab. Stefan M. Kwiatkowski – Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

Prof. dr hab. Zbigniew Kwieciński – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Prof. dr hab. Joanna Madalińska-Michalak – Uniwersytet Warszawski

Prof. dr hab. Maria Mendel – Uniwersytet Gdański

Prof. dr hab. Stanisław Sławomir Nicieja – Uniwersytet Opolski

Prof. dr hab. Mirosława Nowak-Dziemianowicz – Uniwersytet Opolski

Dr hab. Edward Nycz, Prof. UO – Uniwersytet Opolski

Dr Marzanna Pogorzelska – Uniwersytet Opolski

Dr hab. Ewa Smak, Prof. UO – Uniwersytet Opolski

Prof. dr hab. Barbara Smolińska-Theiss – Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

Prof. dr hab. Tomasz Szkudlarek – Uniwersytet Gdański

Prof. dr hab. Bogusław Śliwerski – Uniwersytet Łódzki

Prof. dr hab. Wiesław Theiss – Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

Dr hab. Marek Walancik, Prof. WSB – Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej

Dr hab. Anna Weissbrot-Koziarska, Prof. UO – Uniwersytet Opolski

          Ogromne słowa uznania należą się Komitetowi Organizacyjnemu I Interdyscyplinarnej Konferencji Pamięć - Historia - Tożsamość w składzie:

Komitet organizacyjny – Katedra Teoretycznych Podstaw Edukacji i Wychowania, Instytut Studiów Edukacyjnych:

prof. dr hab. Mirosława Nowak-Dziemianowicz - kierownik Katedry, Przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego,

mgr Grzegorz Dobosz,

mgr Adam Konopnicki,

dr Zofia Remiszewska,

dr Katarzyna Wereszczyńska,

dr Daniel Wiśniewski,

dr Agnieszka Włoch,

dr Stanisława Włoch.

          Mamy nadzieję, że przygotowywana monografia, poświęcona pamięci, historii i tożsamości stanie się swoistym zapisem tego, co działo się podczas naszych konferencyjnych debat, jak i zaproszeniem na kolejną, cykliczną już konferencję o tej problematyce. Dziękujemy wszystkim za obecność.

                                                                                               Organizatorzy

Komitet organizacyjny – Katedra Teoretycznych Podstaw Edukacji i Wychowania, Instytut Studiów Edukacyjnych:

mgr Grzegorz Dobosz

mgr Adam Konopnicki

prof. dr hab. Mirosława Nowak-Dziemianowicz

dr Zofia Remiszewska

dr Katarzyna Wereszczyńska

dr Daniel Wiśniewski

dr Agnieszka Włoch

dr Stanisława Włoch