Opole stolicą dyskusji o mniejszościach. Za nami kongres w międzynarodowym gronie

O sytuacji mniejszości narodowych, etnicznych i językowych w Polsce dyskutowano przez dwa dni. Mowa była między innymi o tożsamości i dziedzictwie kulturowym, edukacji mniejszościowej, stereotypach narodowych i etnicznych, językach, historii, demografii, przemianach społeczno-politycznych i związanych z tym wyzwaniach. „Kongres o Mniejszościach”, który współorganizował Uniwersytet Opolski, odbywał się 23 i 24 września 2025 roku w Collegium Civitas UO, Urzędzie Marszałkowskim Województwa Opolskiego i Opolskim Urzędzie Wojewódzkim.

Kongres odbył się z okazji 20-lecia obowiązywania ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych i o języku regionalnym. To dokument, który ma kluczowe znaczenie dla kulturowo-etnicznej różnorodności polskiego społeczeństwa. Obrady dotykały wymiarów: naukowego, społecznego i wreszcie administracyjnego. Uczestniczyli w nich goście z kraju i z zagranicy, w tym przedstawiciele polskich władz państwowych, środowisk mniejszości narodowych i etnicznych z Polski i Europy, a nawet przedstawiciel Komisji Praw Człowieka ONZ.

– To wyjątkowe wydarzenie w regionie, w którym tak pięknie korzystamy z różnorodności i bogactwa kulturowego. Cieszę się i jestem dumny, że Uniwersytet Opolski jest jego współorganizatorem – przyznał prof. dr hab. Jacek Lipok, rektor UO. – Jedną z ról naszej uczelni jest przecież aktywne uczestniczenie i wyważone ferowanie jakichkolwiek sądów i opinii dotyczących tego, co dzieje się w społeczeństwie. Kongres, na którym się spotykamy, ma znaczenie zdecydowanie ponadregionalne. Dziś bardzo mocno to wybrzmiało, ponieważ mowa była o prawach mniejszości także w Europie i poza nią.

Obrady otworzył panel „Mniejszości narodowe i etniczne w Europie – wartość wielokulturowości”. Po nim odbyło się wyjazdowe posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Oba punkty programu zorganizowano w siedzibie Sejmiku Województwa Opolskiego na opolskim Ostrówku.

Jeszcze tego samego dnia obrady przeniosły się na kampus uniwersytecki, do Collegium Civitas – siedziby Wydziału Nauk o Polityce i Komunikacji Społecznej UO. Na uczestników czekało forum naukowe, a podczas niego panele dyskusyjne zatytułowane:

• „Mniejszości jako podmiot i przedmiot działania państwa”,
• „Mikrokosmos integracji europejskiej? Mniejszości na pograniczach europejskich”,
• „Prawa mniejszości narodowych i etnicznych: od teorii do praktyki”,
• „Rola języków regionalnych i mniejszościowych w zachowaniu tożsamości kulturowej”,
• „Edukacja mniejszościowa: wyzwania i perspektywy”,
• „Mniejszości narodowe i etniczne w życiu politycznym i społecznym”,
• „Reprezentacja mniejszości w mediach: wizerunki i stereotypy”,
• „Różnorodność językowa w Polsce. Kaszubi, Mazurzy, Podhalanie, Podlasianie i Ślązacy w świetle badań socjolingwistycznych”.

– Dla mnie to ogromna radość i duma, że możemy gościć kongres o mniejszościach, który zgromadził przedstawicieli świata nauki, polityki i organizacji pozarządowych. Opole jest stolicą województwa opolskiego, w którym wielokulturowość jest wpisana w strategię rozwoju – mówiła Zuzanna Donath-Kasiura, wicemarszałkini województwa opolskiego. – Wspólnym językiem naszego regionu jest dialog i chcemy w duchu tego dialogu wypracować rekomendacje dla polityków i samorządowców. Dzięki obecnym tu naukowcom przechodzimy na wyższy poziom mówienia o mniejszościach narodowych i etnicznych, a także o szeroko rozumianej wielokulturowości.

Drugi dzień kongresu rozpoczęło forum pełnomocników wojewodów ds. mniejszości narodowych i etnicznych oraz innych organów, w tym jednostek samorządu terytorialnego. Prowadził je Departament Wyznań Religijnych i Mniejszości Narodowych i Etnicznych MSWiA na czele z jego dyrektorką – dr Katarzyną Kownacką.

Później, znów w Collegium Civitas Uniwersytetu Opolskiego, naukowcy kontynuowali forum naukowe, które rozpoczęli dzień wcześniej. Debatowali w panelach tematycznych:

• „Mniejszości narodowe i etniczne w Europie – dzieje, kultura, dziedzictwo”,
• „Prawa mniejszości narodowych i etnicznych: od teorii do praktyki”,
• „Mniejszości narodowe i etniczne w życiu politycznym i społecznym”,
• „Wielokulturowość, integracja vs. odrębność: balans między ochroną tożsamości a pełnym uczestnictwem w społeczeństwie”,
• „Wyzwania współczesnych mniejszości: zmiany demograficzne, migracje i globalizacja”,
• „Między historią a przyszłością: dziedzictwo mniejszości”,
• „Ślązacy jako wspólnota tożsamości i języka. Perspektywy szans i kierunków rozwoju dyskusji o śląskiej odrębności w kontekście przemian społeczno-politycznych w Polsce”.

Po południu dwudniowy „Kongres o Mniejszościach” zamknął panel podsumowujący, który zatytułowano: „Europejska perspektywa dla mniejszości”.

– Mniejszości narodowe i etniczne, a także społeczności posługujące się językami regionalnymi, są integralną częścią naszego społeczeństwa. Zgodnie z polskim prawem państwo ma je wspierać w zakresie podtrzymywania i rozwoju ich tradycji i kultury. O tym właśnie jest dzisiejszy kongres – zaznaczył prof. dr hab. Andrzej Szeptycki, podsekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. – Jakimi instrumentami dysponujemy? Jak powinniśmy je rozwijać? Jaka jest sytuacja prawna, a jaka faktyczna? Wydaje się, że część rozwiązań prawnych w Polsce wypada całkiem dobrze na tle rozwiązań w innych państwach europejskich. Problem polega jednak na tym, że praktyka polityczna oraz praktyka na niższych szczeblach często odbiega od zapisów i od ducha regulacji prawnych.

Wydarzenie zorganizowały: Uniwersytet Opolski, Instytut Nauk o Polityce i Administracji UO, Samorząd Województwa Opolskiego, Wojewoda Opolski, Europejskie Centrum Badań nad Mniejszościami, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej, Instytut Śląski, Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych Oddział Opole oraz Centrum Badań Granic i Regionu Uniwersytetu Opolskiego.

– Za nami kilkanaście miesięcy pracy, dziesiątki rozmów, setki telefonów i spotkań w kraju i za granicą. Dzięki temu swój potencjał połączyło naprawdę dużo instytucji. Zaprosiliśmy tutaj specjalistów, badaczy i praktyków, którzy zajmują się mniejszościami narodowymi. Wśród nich są osoby z Polski, Bałkanów, Gruzji, Wielkiej Brytanii, a nawet Wietnamu – mówił dr Marek Mazurkiewicz z Instytutu Nauk o Polityce i Administracji UO, koordynator wydarzenia. – Niech ten kongres będzie punktem zwrotnym, także w odniesieniu do działalności UO. Niech Opole stanie się punktem odniesienia do naukowej i praktycznej dyskusji na temat mniejszości narodowych, etnicznych i językowych. Nie tylko w Polsce, ale w całej Europie.

Patronat honorowy nad kongresem objęli: Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Marcin Kulasek oraz Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji Marcin Kierwiński. Patronatu medialnego udzieliły redakcje: TVP Opole, Radio Opole, Nowa Trybuna Opolska oraz Neues Wochenblatt. Obrady odbyły się dzięki wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr KONF/SP/0628/2025/02 z dnia 3 czerwca 2025 r. w ramach programu „Doskonała nauka II”.

GALERIA