Uczelnie wobec wyzwań społecznych: w Opolu debatowano o motywacjach młodzieży i przestępczości socjalnej

Rosnący pragmatyzm młodzieży akademickiej oraz przestępczość socjalna jako ciche zagrożenie dla państwa dobrobytu – to dwa wątki, które zdominowały seminarium naukowe zorganizowane 9 maja 2025 r. na Uniwersytecie Opolskim przez Sekcję Regionalnych Badań Społecznych Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Społecznej PAN.

Wydarzenie zgromadziło ekspertów Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Uniwersytetu Opolskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Szkoły Głównej Handlowej, Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i Uniwersytetu Łódzkiego, by wspólnie przyjrzeć się wynikom badań poświęconych tym dwóm istotnym wyzwaniom społecznym.

Seminarium otworzyli: dr hab. inż. Rafał Matwiejczuk, prorektor UO ds. rozwoju i finansów, prof. Gertruda Uścińska – przewodnicząca KNoPiPS PAN, oraz dr Bartosz Chorkowy – dziekan Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Opolskiego. Prof. Gertruda Uścińska podkreśliła, że w obecnych, trudnych czasach gotowość środowiska naukowego do wspólnego podejmowania debaty nad wyzwaniami społecznymi jest szczególnie cenna. – Warto mówić o tym publicznie i wyrażać wdzięczność uczelniom, które nas goszczą – dodała.

W pierwszej części spotkania zaprezentowano wyniki badań prowadzonych przez zespół dr hab. inż. Dominiki Malchar-Michalskiej, prof. UO, dotyczących motywacji młodych ludzi do podejmowania studiów wyższych. Analiza obejmująca dane zbierane od 2016 roku wśród studentów różnych typów uczelni wskazuje na wyraźny zwrot ku postawom pragmatycznym i instrumentalnym. – Młodzi coraz częściej wybierają studia z myślą o konkretnym zawodzie i bezpieczeństwie na rynku pracy. Zależy im na dyplomie rozpoznawalnej uczelni i stabilnym zatrudnieniu. Motywacje poznawcze – takie jak poszerzanie horyzontów czy rozwijanie zainteresowań – schodzą na dalszy plan – zaznaczyła prof. Malchar-Michalska.

Badaczka wskazała również na szereg czynników, które mogły wpłynąć na zmianę podejścia młodego pokolenia: pandemię COVID-19, upowszechnienie nauczania hybrydowego, rosnącą presję ekonomiczną oraz dynamiczne przemiany na rynku pracy. Te tendencje mają istotne konsekwencje dla funkcjonowania uczelni.

Dr Bartosz Chorkowy podkreślił, że dostosowanie się do zmieniających się oczekiwań studentów nie może oznaczać obniżenia standardów kształcenia. – Kluczowe jest utrzymanie równowagi między kształceniem praktycznym a akademickim. Ważne jest także zwiększenie elastyczności form nauczania, by odpowiadały potrzebom studentów, którzy już na pierwszym stopniu studiów często łączą naukę z pracą zawodową – przekonywał. Zwrócił przy tym uwagę, że poziom umiejętności studentów nie zawsze odpowiada oczekiwaniom rynku pracy, co jednoznacznie wynika z prowadzonych badań. – Aby temu zaradzić, uczelnie muszą wdrażać nowoczesne metody nauczania, wykorzystywać innowacyjne oprogramowanie i dostosowywać formy zajęć do aktualnych realiów, by skuteczniej przygotowywać studentów do wyzwań zawodowych – dodał.

Druga część seminarium poświęcona była problematyce przestępczości socjalnej, rozumianej jako nadużycia związane z korzystaniem z systemów zabezpieczenia społecznego. Dr Wojciech Goleński z Uniwersytetu Opolskiego zaprezentował założenia projektu badawczego, którego celem jest uporządkowanie wiedzy na temat tego zjawiska – jego form, skali oraz skutków społeczno-ekonomicznych. – To zjawisko istnieje na styku prawa, polityki społecznej i praktyki instytucjonalnej. W krajach OECD szacuje się, że przestępczość socjalna dotyczy nawet 10% systemów zabezpieczenia społecznego. W Polsce dokładna skala tego problemu wciąż pozostaje nieznana. Nasze badania mają pomóc ją przybliżyć. Choć precyzyjne oszacowanie pełnej skali nie jest możliwe, możemy określić konsekwencje tego zjawiska – zwłaszcza dla finansów publicznych i poziomu zaufania społecznego – wyjaśniał.

Prof. Gertruda Uścińska, odnosząc się do przedstawionych założeń projektu, przypomniała reformy w zakresie ubezpieczeń społecznych, które w Polsce znacznie ograniczyły skalę nadużyć. – W latach 90. w Polsce było blisko trzy miliony rent inwalidzkich. Po zmianach prawnych wprowadzonych w 2007 roku liczba ta spadła do około pół miliona. To pokazuje, jak wielkie znaczenie mają odpowiednie regulacje prawne, nadzór i sprawna organizacja – mówiła. Jej zdaniem przestępczość socjalna to nie tylko problem wydatków budżetowych, ale też poważne zagrożenie dla społecznej legitymizacji polityki zabezpieczenia społecznego. – Jeśli obywatele dostrzegają, że system jest nieszczelny i podatny na nadużycia, może to prowadzić do utraty zaufania do instytucji państwowych – podkreśliła.

W podsumowaniu seminarium prelegenci zgodnie akcentowali potrzebę dalszej współpracy między środowiskami naukowymi a instytucjami odpowiedzialnymi za kształtowanie i wdrażanie polityk publicznych. – Celem każdego posiedzenia organizowanego przez nasz Komitet oraz współorganizowanych seminariów jest przede wszystkim reagowanie na dynamicznie zmieniającą się rzeczywistość i pojawiające się nowe problemy społeczne – co stanowi istotę naszej działalności – wyjaśniała prof. Agata Zagórowska, prof. UO, Przewodnicząca Sekcji Badań Społecznych KNoPiPS PAN. – Dzięki możliwościom, jakie daje nam to forum, możemy prowadzić dyskusje z udziałem czołowych ekspertów z zakresu polityki społecznej – nie tylko o wynikach dotychczasowych badań, ale i ich dalszym kierunku. Dzisiejsze seminarium jest doskonałym przykładem, że tego typu inicjatywy są nie tylko potrzebne, ale też niezwykle wartościowe. Cel, który sobie postawiliśmy, został tym samym w pełni osiągnięty.

GALERIA